ਕੀ ਮਿਲੀ ਹੈ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੁਫ਼ਨਿਆਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ? ਆਖ਼ਿਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਉਹ?

ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੁਫਨਾ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹਸਦੇ ਹਸਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਰੱਸੇ ਨੂੰ ਚੁੰਮਦਿਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਆਜ਼ਾਦ ਮੁਲਖ ਦਾ ਸੁਫ਼ਨਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਉਹ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਹੈ? ਕੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸੁਫ਼ਨਿਆਂ ਦਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਇਹ ਹੈ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਹਰ ਭਾਰਤ ਵਾਸੀ ਦੇ ਦਿਲ ਚ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਜ਼ਰੂਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।


ਇਸ ਬਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਏਕਤਾ ਉਗਰਾਹਾਂ ਦੇ ਸੂਬਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਉਗਰਾਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਤੇ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਮਨਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਨਕਲੀ ਤੇ ਅਖੌਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਵੱਲੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਲੁੱਟ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਗੁਪਤ ਸਮਝੌਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਖਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਧੋਖਾ ਸੀ।

ਸ਼ਹੀਦ ਏ ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਅਜਿਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ? ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਸੁਣਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਸਿਰਫ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਪੱਥਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਤਿੱਖੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।’ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਗਰਾ ਤੱਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਜਾਰੀ ਰਹੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਿਸਤੌਲ ਫੜੀ ਫੋਟੋ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ਼ਕ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ੋਰ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਮਝੋ ਜਿਸ ਦਾ ਤੁਸੀਂ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ 23 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਹ ਇੰਨਾ ਕੁਝ ਕਰ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਗਿਆਨ ਅਧਾਰਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜੋ 98% ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ 2% ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਉਦਯੋਗ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ, ਜਾਤੀਵਾਦ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਰਤਮਾਨ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖਤਰਾ ਮੰਨਿਆ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਵੇਗੀ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਤੇ ਜਾਤੀਵਾਦ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਕਤ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਰ ਨਾਗਰਿਕ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਿਅਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਲੋਕਤੰਤਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਕਾਬਲ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਤੇ ਤਰਕ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਨਿਯਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਤੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਕਿ ਜਾਤ, ਧਰਮ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੰਡੇ ਗਏ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬਹਿਸ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।

ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਨਾਗਰਿਕ ਹਰ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਨਿਡਰ ਹੋਣ। ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਲਈ ਸੁਤੰਤਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ। 1942 ਵਿੱਚ ‘ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ’ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਹੋਈ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਵੋਟਿੰਗ ਵਿੱਚ 13 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੋਟ ਦਿੱਤਾ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਰਾਇ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਵੇ ਪਰ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ ਕਿ ਨਵੀਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਖਾ ਬਣਾਵੇ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨਾ ਬਣਾਵੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਹਰ ਪਿੰਡ ਆਪਣੀ ਹਰ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਹਰ ਹੱਥ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੂੰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਦਖਲਅੰਦਾਜੀ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਵੇ।


ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਸੱਤਾ ਕੁਝ ਕ ਚੁਨਿੰਦਾ ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਚ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਗਰੀਬ ਤਬਕਾ ਉਵੇਂ ਹੀ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਇਸ ਅਜਾਦੀ ਦਾ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਅਸਲ ਚ ਇਹੀ ਸਬ ਕੁੱਜ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਇਸੇ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਅਸਲ ਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹਜੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੁਫ਼ਨਿਆਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਤੇ ਜੇ ਅਸੀਂ ਉਹੋ ਜਿਹੀ ਅਜਾਦੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਚ ਲਿਆਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਤਾਂ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸੁਫ਼ਨਿਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।

MUST READ